" بررسی نظريه نسبيت عدالت "

« لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم‏
الناس بالقسط »( 1 ) .
بحث امشب ما در اطراف عدالت است كه آيا عدالت نسبی است يا مطلق‏
؟ اول ارتباط اين بحث را با بحث خودمان در شبهای گذشته عرض بكنم بعد
وارد مطلب بشوم . عرايضی كه ما در شبهای پيش عرض كرديم اين بود كه در
ارتباط با مقتضيات زمان بعضی امور تقاضاهای مختلف دارند . اينها همان‏
اموری هستند كه تغيير پذيرند . ولی يك سلسله تقاضاها و احتياجات هستند
كه ثابت و لايتغيرند ، اموری نيستند كه در زمانهای مختلف تغيير بپذيرند
بلكه آنها را بايد حفظ كرد . انحراف زمان از اينها دليل بر انحراف و
فساد زمان است . به عبارت ديگر احتياجات فردی و اجتماعی بشر بر دو قسم‏
است ، بعضی ثابت است و بعضی متغير . ما در اين زمينه بايد در دو جبهه‏
بجنگيم و با دو دسته طرف هستيم . يك دسته كسانی هستند كه به احتياجات‏
متغير اعتقاد ندارند و همه
پاورقی :
1 - سوره حديد ، آيه . 25 احتياجات بشر را در تمام زمانها ثابت فرض می‏كنند كه ما نام آنان را
جامدها می گذاريم . دسته ديگر افرادی هستند كه ما آنان را جاهل می‏گوئيم .
اينها همه چيز را تغيير پذير می‏دانند . بنا به فرض جامدها ، در مقتضيات‏
زمان ، چيزی كه بايد وضع خودش را به تبع زمان تغيير بدهد وجود ندارد . و
طبق نظر جاهلها هيچ چيزی در عالم وجود ندارد كه در همه زمانها يكنواخت و
ثابت باشد . اين ، اصول مطالبی بود كه شبهای قبل روی آنها بحث می‏كرديم.
طبقه جاهلها دو فرضيه نيمه فلسفی دارند . ( چون در ميان دانشمندان اين‏
حرفها وجود دارد ما پيشاپيش آنها را عنوان می‏كنيم تا مسلمانان متوجه‏
باشند و قبل از آنكه افراد جاهل آنها را عنوان بكنند جواب آماده داشته‏
باشند . ) دو فرضيه است كه اگر كسی آنها را بپذيرد ، بايد حرف جاهلها
را بپذيرد كه هيچ اصل ثابتی وجود ندارد . اين دو فرضيه يكی " نسبيت‏
اخلاق " است و ديگری " نسبيت عدالت " . اخلاق مربوط به حالت شخص و
نظام دادن به غرائز شخصی است . عدالت مربوط به نظام اجتماعی است .
فرضيه نسبيت اخلاق می‏گويد هيچ اخلاق ثابتی نمی‏تواند وجود داشته باشد ، پس‏
هيچ مكتب اخلاقی نمی‏تواند هميشه برای بشر برقرار باشد . فرضيه نسبيت‏
عدالت می‏گويد عدالت يك امر نسبی است ، بنابراين عدالت هيچ مكتبی نمی‏
تواند برای هميشه برقرار باشد. حالا ما بايد هر دوی اينها را تشريح بكنيم.
اما مسأله نسبيت عدالت . اولا كلمه " نسبيت " يعنی چه ؟ بعضی از
امور را نسبی می‏گويند و آن ، اموری است ، صفتی يا حالتی است كه آن را
با مقايسه با يك شی‏ء معين می‏شود به چيزی

نسبت داد . مثلا بزرگی و كوچكی از امور نسبی است . اگر از شما بپرسند
بزرگی چقدر است و كوچكی چقدر ، آيا می‏توانيد حدی برای آن معين بكنيد ؟
يك وقت شما می‏گوئيد من امروز يك گوسفند بزرگی ديدم ، خيلی هم مبالغه‏
می‏كنيد ، می‏گوئيد به اندازه يك گوساله بود . گوسفند كه يك حد متوسطی‏
دارد اگر به اندازه يك گوساله يكساله باشد خيلی بزرگ جلوه می‏كند . اما
شما اگر شتری را ببينيد به اندازه يك گاو ، می‏گوئيد چه شتر كوچكی است !
گوسفند در حد گوساله اگرباشد می‏گوئيد بزرگ است ولی شتر اگر در حد گاو
باشد می‏گوئيد كوچك است . چطور است كه يك شی‏ء در حد گوساله بزرگ است‏
و شی‏ء ديگر در حد گاو ، كوچك با آنكه گاو از گوساله بزرگتر است .
دوری و نزديكی نيز از امور نسبی است . يك وقت می‏گوئيد خانه ما مثلا
نيروی هوائی است . می‏گويند خانه شما چقدر دور است ! يك وقت هم‏
می‏گويند قم نزديك تهران است . اگر با مقياس فاصله شهرها اندازه بگيرند
قم نزديك تهران است . اگر با مقياس فاصله شهرها اندازه بگيرند قم را
نزديك فرض می‏كنند ، اما اگر به مقياس فاصله خانه‏ها حساب بكنند ، از
اينجا تا نيروی هوائی دور است . اينست كه می‏گوئيم دوری و نزديكی يك‏
امر نسبی است يعنی نمی‏شود بطور كلی گفت دوری فلان مقدار است و نزديكی‏
فلان مقدار ، بلكه بايد گفت دوری و نزديكی نسبت به چيست و در چه مقياسی‏
است . اين امور را كه به نسبتها فرق می‏كنند ، امور نسبی می‏گويند و به‏
طور كلی نمی‏شود روی آنها حكم كرد يعنی تا دو شی‏ء را مقايسه نكنند و با
مقياس معينی اندازه نگيرند ، نمی‏شود روی اين مفاهيم حكم كرد . ولی بعضی‏
از امور ، مطلق است . البته برخی اين مطلب را انكار می‏كنند و می‏گويند امر
مطلق وجود ندارد كه اين هم حرف غلطی است . در هر حال بعضی از امور ،
امور مطلق است مثل اعداد و همچنين مقادير . آيا عدد بيست نسبت به‏
اشياء فرق می‏كند ؟ يعنی اگر بگوئيد بيست گردو يا بگوئيد بيست ستاره ،
اينها در عدد با هم فرق می‏كند ؟ نه ، عدد آنها يكی است ، از لحاظ كميت‏
با هم فرقی ندارند . مقادير نيز همينطور است . حتی درباره زمان هم‏
اينطور است . مقادير مطلق است . مثلا پارچه را با متر می‏سنجند . اگر
مقدار پارچه را معين بكنند مثلا بگويند 1 / 80 متر و يا بگويند آدم طولش‏
1 / 80 متر است ، در اينجا 1 / 80 نسبت به همه جا و همه كس فرق نمی‏كند
، در صورتی كه در بزرگی و كوچكی ، اينها خيلی فرق می‏كرد .
معلوم شد كه بعضی امور نسبی هستند و بعضی ديگر مطلق .
راجع به خيلی از امور اين بحث پيش آمده است كه آيا نسبی هستند يا
مطلق ؟ از جمله در باب خود علم ، خود حقيقت . آيا حقيقت نسبی است يا
مطلق ؟ آيا علم نسبی است يا مطلق ؟ كه نمی‏خواهيم وارد اين بحث بشويم .
حال می‏خواهيم ببينيم آيا عدالت نسبی است يا مطلق ؟ اگر عدالت نسبی‏
باشد آن وقت حرف آن جاهلها به كرسی می‏نشيند كه عدالت نسبی است ، در
نتيجه در هر جامعه ای يك جور است ، در هر زمان هم يك جور است ، پس‏
عدالت نمی‏تواند يك دستور مطلق داشته باشد و بنابراين هيچ مكتبی‏
نمی‏تواند يك

دستور مطلق بدهد و بگويد اين عدالت است و بايد هميشه و همه جا اجرا شود
، حداكثر می‏تواند برای زمان و مكان خودش دستور عدالت بدهد . امكان‏
ندارد كه عدالت برای همه زمانها و مكانها يكجور بشود ، همين طور كه‏
امكان ندارد بزرگی و كوچكی برای همه اشياء يكجور باشد . اگر اين حرف‏
درست باشد كه عدالت نسبی است ، آن وقت حرف آنها درست است . ولی‏
اگر حرف آنها درست نباشد و عدالت مطلق باشد ، آن وقت حرف ما درست‏
است .
ما بايد عدالت را تعريف بكنيم كه عدالت چيست ؟ از روی تعريف آن‏
می‏توانيم بفهميم كه عدالت جزء امور مطلق است يا نسبی ؟ آنچنان كه من‏
مجموعا يافته‏ام عدالت را سه جور می‏شود تعريف كرد . يكی اينكه عدالت‏
يعنی مساوات ، چون از ماده عدل است و عدل يعنی برابری . يك معنای‏
عدالت برابری است بلكه اصلا معنا و ريشه اصلی عدالت همان برابری است .
در قرآن هم اين ماده بعضی جاها معنای برابری می‏دهد ، نظير آنجا كه‏
می‏فرمايد : « ثم الذين كفروا بربهم يعدلون »( 1 ) كفار غير خدا را با
خدا برابر می‏كنند ، مساوی قرار می‏دهند . يك وقت هست كه ما عدالت را
به معنای مساوات و برابری تعريف می‏كنيم . آيا درست است يا نه ؟ جواب‏
اينست كه تا مقصودمان از مساوات چه باشد ؟ مساوات در چه ؟ بعضيها
عدالت را مساوات تعريف می‏كنند و مساوات را هم اين می‏دانند كه تمام‏
افراد بشر از لحاظ تمام نعمتهائی كه داده
پاورقی :
1 - سوره انعام ، آيه . 1

شده است در يك سطح زندگی بكنند . يعنی معنای مساوات اينست كه همه‏
افراد يكجور غذاگيرشان بيايد و همه يكجور ثروت داشته باشند ، همه مردم‏
يكجور خانه و مسكن داشته باشند ، همه يكجور مركب داشته باشند ، همه مردم‏
از چيزی كه آنها موجب سعادت می‏نامند بطور مساوی بهره‏مند شوند ، مثلا مال‏
و ثروت يكی از موجبات سعادت است ، خانه و زندگی از موجبات سعادت‏
است ، و غيره ، عدالت يعنی همه مردم از چيزهائی كه موجبات سعادت است‏
، برابر داشته باشند . اگر ما عدالت را اينجور معنی بكنيم ، درست نيست‏
. اين عدالت درست نيست و ظلم است . چرا ؟
اولا اينگونه عدالت امكان پذير نيست از اين نظر كه بعضی از موجبات‏
سعادت چيزهائی است كه در اختيار ما است و بعضی ديگر در اختيار ما
نيست و نمی‏توانيم آنها را برابر بكنيم . برای اينكه موجبات سعادت ،
همه‏اش ثروت و مركب و غذا و اين نوع چيزها نيست . اينها قسمتی از
موجبات سعادت است . ارسطو می‏گويد موجبات سعادت نه چيز است ( يا
اينكه از نه چيز بيشتر است ) . سه چيز از موجبات سعادت در بدن است ،
سه چيز هم در روح انسان است و سه چيز است كه در خارج از بدن و روح يعنی‏
خارج از وجود انسان است . آن سه چيز كه در بدن انسان است ، يكی سلامت‏
است ، ديگری قدرت و نيرومندی و سوم جمال و زيبائی بالاخص برای زن . آن‏
سه چيز از موجبات سعادت كه در روح انسان است يكی عدالت است ، ديگری‏
حكمت و دانش است كه آدم دانا و نادان در يك سطح از سعادت نيستند ، و
سوم

شجاعت است . شجاعتی كه آنها می‏گويند به معنای زور باز و نيست بلكه به‏
معنی قوت قلب است . اما سه چيزی كه در خارج از وجود انسان است كه نه‏
در بدن است و نه در روح ، يكی مال و ثروت است ، ديگر پست و مقام است‏
كه انسان يك مقامی در اجتماع داشته باشد و سوم از نظر قبيله و فاميل‏
است . كه ارزش اين موجبات سعادت همه به يك صورت نيست . پس اگر
بخواهيم عدالت را يعنی موجبات سعادت را بالسويه بين مردم تقسيم كنيم‏
در بعضی موارد امكان پذير نيست . مثلا مال و ثروت و آن چيزهايی را كه از
مال و ثروت به دست می‏آيد می‏توان به طور مساوی تقسيم كرد اما همه كه‏
اينها نيست . به عنوان مثال آيا پستها را می‏توان بالسويه تقسيم كرد ؟ در
يك كشور ولو سوسياليستی مثل اتحاد جماهير شوروی يا چين مقامهای مختلفی‏
است . بالاخره يك نفر " مائوتسه تونگ " يا " چوئن لای " خواهد بود ،
يك نفر است كه از نعمت شهرت جهانی بهره‏مند است ، تمام مردم كه‏
نمی‏توانند علی السويه دارای مقامهائی مساوی باشند . يا اينكه احترام را
نمی‏شود علی السويه تقسيم كرد ، محبوبيت را نمی‏شود بالسويه قسمت نمود .
فرزند داشتن را آيا می‏شود تقسيم كرد ؟ نه .
اين ايراد را می‏توان به گونه‏ای رد كرد و آن اينكه بگوئيم مساوات را
لااقل در اموری كه در اختيار بشر است برقرار می‏كنيم . يعنی در مسائل‏
اقتصادی و در هر چيز كه مربوط به جنبه‏های اقتصادی است مساوات باشد .
باز جوابش اينست كه اين خودش عين بی عدالتی است . آيا در خلقت ، همه‏
افراد از لحاظ استعداد و امكانات مساوی آفريده شده‏اند ؟ دارای استعداد
فكری

و مغزی مشابه هستند ؟ آيا همه ، استعداد هنريشان مثل يكديگر است ؟ چه‏
رسد به استعداد فكری و مغزی در انواع علوم كه شايد نمی‏توان دو نفر را
پيدا كرد كه از اين جهت كاملا مثل هم باشند ، همانطور كه ما نمی‏توانيم دو
نفر را پيدا بكنيم كه از لحاظ شكل ظاهری يكجور باشند . حتی دو نفر دوقلو
را نمی‏توان گفت كاملا شبيه يكديگر هستند . همينطور است از لحاظ حالات‏
روحی . حتی دو برادر دوقلو از لحاظ روحی مشابه نيستند ، باز با هم اختلاف‏
دارند . آيا افراد بشر از لحاظ قدرت بدنی با هم مساوی آفريده شده اند ؟
از لحاظ احساسات و عواطف مساوی آفريده شده‏اند ؟ از لحاظ تمايلات ذوقی‏
يكجور آفريده شده‏اند ؟ در يكی ذوق تجارت است ، در يكی ذوق قضاء است ،
در يكی ذوق سياست است و در ديگری ذوق تحصيل . حال كه افراد متفاوت‏
آفريده شده‏اند ، پس محصول كار افراد با يكديگر مساوی نيست يعنی در يك‏
نفر قدرت كار و كوشش بيشتر است و در ديگری كمتر . در اتحاد جماهير
شوروی هم همه افراد ، آن نبوغ خروشچف را ندارند . حالا كه افراد از لحاظ
نبوغ و قدرت كار و ابتكار مساوی نيستند ، آيا بايد عليرغم اين تفاوتشان‏
به آنها علی السويه پاداش بدهيم ؟ يعنی اگر ما دو بچه را به مدرسه‏
فرستاديم ، يكی پركار بود و ديگری تنبل ، آيا آخر سال هنگام نمره دادن ،
به آنها يكجور نمره بدهيم و بگوئيم كشورمان كشور مساوات است و ما اين‏
تفاوتها را قائل نيستيم ؟ ! آخر سال ببينيم آن شاگرد زرنگ نمره‏اش بيست‏
است و ديگری نمره‏اش پنج است . بيائيم بين اين دو معدل بگيريم و به هر
كدام نمره دوازده و نيم بدهيم كه مساوی بشوند . اين خلاف عدالت و عين‏
ظلم

است كه يكی كار بكند و ديگری تنبل باشد ، محصول كار زرنگ را به تنبل‏
بدهيم . گذشته از اينكه خلاف عدالت است ، خلاف مصلحت اجتماع هم هست .
زيرا با اين كار تنبل هيچوقت زرنگ نمی‏شود و زرنگها هم تنبل خواهند شد
چون اگر وقتی كه من كار می‏كنم محصول كارم را به ديگری بدهند ، من چه كار
بكنم و چه كار نكنم با ديگری برابر هستم . من كه ديوانه نيستم كه كار
بكنم ! يكی قدرت ابتكارش بيشتر از ديگری است . يكی قدرت اختراع دارد
، يكی ندارد . اگر آنكه قدرت اختراع دارد ببيند سهمش با ديگری علی‏
السويه است ، پولی كه به او می‏دهند مساوی است با آنچه به ديگری می‏دهند
، و در معرفی و شهرت هم كه پاداش ديگری است اسم فرد را نمی‏برند و
می‏گويند اجتماع اين كار را كرده است ، اصلا اين فرد ذوقش تحريك نمی‏شود
كه به دنبال اختراع برود . ذوق فرد وقتی به دنبال ابتكار و اختراع می‏رود
كه به نام خودش در تاريخ ثبت بشود . و لهذا بشريت جرأت نكرده كه تا
اين حد دنبال مساوات برود .
بنابراين اگر ما عدالت را به معنای مساوات بگيريم و مساوات را به‏
معنای برابر كردن افراد در پاداشها و نعمتها ، اولا شدنی نيست ، ثانيا
ظلم و تجاوز است و عدالت نيست ، ثالثا اجتماع خرابكن است چرا كه در
طبيعت ميان افراد تفاوت است .
حال ممكن است شما سؤال ديگری بكنيد ، بگوئيد چرا در خلقت ، افراد
متساوی آفريده نشده‏اند ؟ چرا خدا در اصل ، اين عدالت را ( العياذ بالله‏
) عمل نكرد كه همه مردم را از هر جهت متساوی آفريده باشد ؟ شكلها همه‏
متساوی ، اندامها متساوی ،

رنگها متساوی ، استعدادها متساوی ، ذوقها متساوی ، درست مثل اجناس‏
فابريكی ، مثل لوله‏های لامپها كه از كارخانه در می‏آيند و تمامشان مثل‏
يكديگرند .
كمال از اختلاف پيدا می‏شود . اين اختلاف سطحهای مختلف است كه حركتها
را به وجود آورده است . اصلا اگر من و شما همه همشكل بوديم ، همفكر بوديم‏
، هم استعداد بوديم ، هم ذوق بوديم ، من دنبال همان كاری می‏رفتم كه شما
رفته‏ايد و شما دنبال همان كاری می‏رفتيد كه من رفته‏ام ، هيكل و قيافه من‏
همان بود كه شما داريد و هيكل و قيافه شما همان بود كه من دارم ، هر چه‏
من دارم شما داشتيد و هر چه شما داريد من داشتم ، من اينجا چكار می‏كردم و
شما اينجا چكار می‏كرديد ؟ اصلا چرا شما رفتيد دنبال تجارت و من رفتم‏
دنبال تحصيل علم ؟ هر دو از يك راه می‏رفتيم . از اختلاف و تفاوت است .
اين اختلاف و تفاوت ، نقص و كمال نيست ، نمی‏شود گفت يكی ناقصتر است‏
و ديگری كاملتر . هركس در راه خودش كامل است ولی همه ناقصند ، اجتماع‏
كامل است ، مجموع كامل است . گفت : " ابروی كج را راست بدی كج بودی‏
" . بينی بايد باشد ، ابرو هم بايد باشد . بينی بايد راست باشد ، ابرو
بايد كج باشد . بينی اگر مثل ابرو كج بود بد بود ، ابرو هم اگر مثل بينی‏
راست بود بد بود . ابرو همان كجش مطلوب است ، بينی همان راستش‏
مطلوب است .

در اثر حركتها است كه سطحها پيدا می‏شود . تا كسی

چيزی را نداند و ديگری آن چيز را فاقد نباشد ، اصلا تعليم و تعلم صورت‏
نمی‏گيرد . همينها است كه سبب شده افراد يكديگر را جذب بكنند . علت‏
اينكه افراد اجتماع يكديگر را جذب كرده و دفع نمی‏كنند همين است .
اگرهمه علی السويه بودند امكان نداشت كه افراد اجتماع يكديگر را جذب‏
كنند . همينطور است كه سنگها همديگر را جذب نمی‏كنند و به اصطلاح دور
يكديگر جمع نمی‏شوند . افراد بشر اگر همه همان چيزی را داشته باشند كه‏
ديگران دارند ، امكان ندارد كه يكديگر را جذب بكنند . اين اختلافی كه‏
ميان زن و مرد هست و ميان زنها با يكديگر و مردها با يكديگر نيست ،
تدبير بزرگی است در خلقت برای اينكه كانون خانوادگی تشكيل بشود ، تا
اينكه مردی زنی را به همسری ، و زنی مردی را به همسری انتخاب بكند و
قوانين تشكيل كانون خانوادگی صورت بگيرد . چون مرد چيزهائی دارد كه زن‏
ندارد و زن چيزهائی دارد كه مرد ندارد ، اين تجاذب ميان آنها وجود دارد
. زنها همديگر را جذب نمی‏كنند ، مردها همديگر را جذب نمی‏كنند ولی زنها
مردها را جذب می‏كنند و مردها زنها را . علتش همين اختلاف است . پس‏
خيال نكنيد كه در خلقت هم اينها ( زن و مرد ) برابر باشند .
اصلا قرآن همين اختلاف را يكی از آيات قدرت پروردگار ذكر می‏كند :
« و من آياته خلق السموات و الارض و اختلاف السنتكم و الوانكم »(1) يكی‏
از آيات حكمت پروردگار [ آفرينش آسمانها و زمين ، و نيز ] اين است كه‏
همه شما يكزبان نيستيد ،
پاورقی :
1 - سوره روم ، آيه . 22

يكرنگ نيستيد ، قيافه‏هايتان مختلف است ، آنچه داريد اختلاف است .
اجتماعات هم همينطور است . « كان الناس امه واحده فبعث الله النبيين‏
مبشرين و منذرين ( 1 ) آن حديث هم هست كه فرمود : « اختلاف امتی رحمه‏
» كه در بعضی روايات وارد شده نه منظور جنگ است ، بلكه تفاوت است .
اينكه يك تفاوتهائی ميانشان باشد خودش رحمت است .
پس اگر بخواهيم عدالت را به معنای مساوات تعريف بكنيم و مساوات را
هم مساوات در موهبتهای اجتماعی فرض بكنيم ، غلط است . ولی عدالت را
به يك معنای ديگر می‏شود معنی كرد كه اگر به آن توجه شود ، می‏توان گفت‏
آن هم مساوات است اما مساوات به شكل ديگر . معنائی كه قد ما برای‏
عدالت می‏كنند اينست : اعطاء كل ذی حق حقه يعنی هر چيزی و هر شخصی در
متن خلقت با يك شايستگی مخصوص به خود به دنيا آمده است . حقوق هم از
همينجا پيدا می‏شود يعنی از ساختمان ذاتی اشياء . ما بايد هر چيزی را كه‏
در ذاتش مطالعه بكنيم بعد ببينيم كه او شايستگی چه چيزی را دارد و چه‏
استعدادی در وجود او هست يعنی طبيعتش چه تقاضائی دارد . مثلا در بدن‏
انسان چشم حقی دارد و دست حقی ديگر . اگر حق چشم را به دست بدهيم ، نه‏
تنها به دست خدمت نكرده‏ايم بلكه آن را از كار انداخته‏ايم . هر چيزی‏
استحقاقی دارد و منشأ آن هم خود خلقت است . دو بچه كه به مدرسه می‏روند
، يكی شايستگی نمره بيست را دارد و ديگری نمره
پاورقی :
1 - سوره بقره ، آيه . 213

پنج . اگر به او از بيست كمتر بدهيم ظلم كرده‏ايم و اگر به اين از پنج‏
بيشتر بدهيم نيز ظلم كرده‏ايم .
برای مثال اگر از همانهائی كه دم از اشتراك و مساوات می‏زنند بپرسيم‏
چرا زيد در ميان ميليونها مردم نخست وزير شد ، می‏گويند شايستگی نشان داد
. اول يك كارگر ساده بود ، مثلا در سنديكا شركت كرد و به نمايندگی در
هيأت بالاتری انتخاب شد و بعد در هيأت بالاتر و همينطور سلسله مراتب را
طی كرد و چون لياقت و شايستگی داشت به نخست وزيری رسيد . اين ، همان‏
عدالت است . پس معلوم می‏شود كه اساس ، لياقت است . البته اگر يكی‏
لياقت دارد و ديگری ندارد ، چنانچه آنچه را كه بايد به لايق بدهيم به‏
نالايق بدهيم ، بی عدالتی كرده‏ايم .

ظلم اجتماع وقتی است كه اينجور نباشد . سعدی می‏گويد :

معنای عدالت اين است . مساوات درباره قانون می‏تواند معنی پيدا بكند
يعنی قانون افراد را به يك چشم نگاه بكند ، قانون خودش ميان افراد
تبعيض قائل نشود بلكه رعايت استحقاق را بكند . به عبارت ديگر افرادی‏
كه از لحاظ خلقت در شرايط مساوی هستند ، قانون بايد با آنها به مساوات‏
رفتار بكند اما افرادی كه خودشان در شرايط مساوی نيستند ، قانون هم نبايد
با آنها مساوی

رفتار بكند بلكه بايد مطابق شرايط خودشان با آنها رفتار بكند . اين هم‏
معنای دوم عدالت است . معنای سومی هم دارد كه آن را فردا شب عرض‏
می‏كنم . در اينجا به عرايض خودم خاتمه می‏دهم .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: